خلاصه:رويکردی که امروزه جهان تجارت را در نورديده است، مبتنی بر مشتری و نيازهای او می باشد. به اين مفهوم که ارائه دهندگان کالا و خدمات در کنار توجه به کيفيت محصول يا خدمت ارائه شده، کليه فعاليت هايی را که منجر به نوعی ارزش افزوده برای مشتری می شود، در نظر می گيرند. اين رويکرد اصطلاحاً مشتری – مدار[1] ]6 [ ناميده می شود. از سوی ديگر، نهادهای توليدی و اقتصادی علاوه بر پرداختن به سازمان و منابع داخلی، نوعی احساس نياز نسبت به مديريت بر منابع خارجی مرتبط با سازمان دارند.
کلمات کلیدی: زنجیره تامین
اين موضوع در عرصه های رقابتی و به ويژه در دستيابی به سهم بيشتری از بازار ملموس تر است. بر اين اساس، کليه فعاليت های برنامه ريزی عرضه و تقاضا، تهيه مواد، توليد محصول يا ارائه خدمات، نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزيع، تحويل و ... که همگی آنها قبلاً در سطح يک سازمان انجام می شد، اکنون به زنجيره تأمين انتقال يافته است. موضوع کليدی در يک زنجيره تأمين، مديريت و هماهنگی همه اين فعاليت هاست. مديريت زنجيره تأمين (SCM) [2] اين کار را به شيوه ای انجام می دهد که مشتريان بتوانند خدمات قابل اطمينان را با کيفيت و سرعتی مطلوب و در عين حال با حداقل هزينه دريافت نمايند ]1[.

از سويی ديگر، امروزه نقش چشمگير فناوري اطلاعات و ارتباطات در هماهنگي فعاليتهاي درون سازماني تا حدی است كه به عنوان هسته اصلي مديريت زنجيره تــــأمين تلقي مي گردد. کاربرد واقعی اين فناوری در آنچه که امروزه به عنوان تجارت الکترونيک شناخته شده است، تجلی يافته است. اين كه چگونه فناوري اطلاعات به ايفای نقش محوري خود در توسعه عملكرد و موفقيت مديريت زنجيره تأمين می پردازد و چگونه به ياری و تسهيل تجارت الکترونيک می پردازد، بستگی به نوع و کابرد خاص اين فناوری دارد. نوع فناوري اطلاعاتي به کار گرفته شده جهت هماهنگي درون سازماني و بيرون سازماني ]2[ مبنای اساسی اين امر را تشکيل می دهد. فناوری پورتال که اساساً به عنوان دروازه اطلاعاتی و ارتباطی در يک سازمان شناخته شده است، نقشی شگرف در متحول ساختن فرايندهای جاری مديريتی در سطح سازمان از جمله مديريت زنجيره تأمين دارد.

پورتال های سازمانی جداي از خدماتي كه در عرصة باز سازمان با اعمال مديريت متمركز[3] ارائه مي كنند، فرصت‎هاي بازرگاني نويني را متناسب با توان اقتصادي و اجرايي سازمانها فراهم مي‎نمايند. اين بدان مفهوم است كه پورتال هاي سازماني در راستاي دو هدف اصلي خود يعني مديريت متمركز اطلاعات و ارائة خدمات اطلاعاتي روزآمد[4] به كاربران و مشتركين خود و نيز به دليل برخورداري از ويژگي تعامل[5] ميان كاربران و سازمانهاي عضو، زمينة همكاري‎هاي متقابل و امكان بهره‎برداري از توانهاي حرفه‎اي و سرمايه‎گذاري طرفهاي درگير در فعاليت‎هاي بازرگاني را فراهم مي‎سازند که اين امر نقش مهمی در تسهيل و تسريع فرايند مديريت زنجيره تأمين دارد ]3[.

در اين مقاله پس از مرورری بر مديريت زنجيره تأمين به کاربرد پورتالهای سازمانی در اين زمينه می پردازيم.



2- تعريف مديريت زنجيره تأمين



تعاريفی که در زمينه زنجيره تأمين و مديريت آن می توان ارائه داد، عبارتند از:

زنجيره تأمين: زنجيره تأمين بر تمام فعاليت های مرتبط با جريان و تبديل کالاها از مرحله ماده خام (استخراج) تا تحويل به مصرف کننده نهايی و نيز جريان های اطلاعاتی مرتبط با آنها مشتمل می شود. به طور کلی، زنجيره تأمين زنجيره ای است که همه فعاليت های مرتبط با جريان کالا و تبديل مواد، از مرحله تهيه ماده اوليه تا مرحله تحويل کالای نهايی به مصرف کننده را شامل می شود. درباره جريان کالا دو جريان ديگر که يکی جريان اطلاعات و ديگری جريان منابع مالی و اعتبارات است، نيز حضور دارد (Laudon & Laudon 2002).

مديريت زنجيره تأمين: مديريت زنجيره تأمين بر يکپارچه سازی فعاليت های زنجيره تأمين و نيز جريان های اطلاعاتی مرتبط با آنها از طريق بهبود در روابط زنجيره، برای دستيابی به مزيت رقابتی قابل اتکا و مستدام مشتمل می شود. بنابراين، مديريت زنجيره تأمين عبارت است از فرايند يکپارچه سازی فعاليت های زنجيره تأمين و نيز جريان های اطلاعاتی مرتبط با آن، از طريق بهبود و هماهنگ سازی فعاليت های توليد و عرضه محصول در زنجيره تأمين (Laudon & Laudon 2002).

بنابراين برای بررسی يک سازمان منحصر به فرد در چارچوب اين تعاريف، بايد هر دو شبکه تأمين کنندگان و کانال های توزيع در نظر گرفته شوند. تعريف ارائه شده برای زنجيره تأمين، موضوعات مديريت سيستم های اطلاعات، منبع يابی و تدارکات، زمان بندی توليد، پردازش سفارشات، مديريت موجودی، انبارداری و خدمت به مشتری را در بر می گيرد.

برای مديريت مؤثر زنجيره تأمين ضروری است که تأمين کنندگان و مشتريان با يکديگر و در يک روش هماهنگ و با شراکت و ارتباطات اطلاعاتی و گفت و گو با يکديگر کار کنند. اين امر يعنی جريان سريع اطلاعات در ميان مشتريان و عرضه کنندگان، مراکز توزيع و سيستم های حمل و نقل که بعضی از شرکت ها را قادر می سازد که زنجيره های عرضه بسيار کارايی را ايجاد کنند. عرضه کنندگان و مشتريان بايد اهداف يکسان داشته باشند. عرضه کنندگان و مشتريان بايد اعتماد متقابل داشته باشند. مشتريان در زمينه کيفيت محصولات و خدمات هنگامی به تأمين کنندگان خود اعتماد می کنند، که موارد دريافتی را مطابق تمايل و ترجيح خود تحويل بگيرند.





3- کارکردهای پنجگانه مديريت زنجيره تأمين



فناوری ها و ابزارهای بسياری جهت بهبود فرايند زنجيره تأمين به کار گرفته می شوند و از جمله آنها پورتال های سازمانی است. پيش از توصيف پورتال های سازمانی و کاربردهای آنها، لازم است کارکردهای پنجگانه مديريت در عرصه زنجيره تأمين ]4 [را مورد توجه قرار دهيم تا پس از تشريح کارايی های فناوری پورتال دريابيم که فناوری مذکور در اين زمينه چه نقشی می تواند داشته باشد. بديهی است اثربخشی مديريت زنجيره تأمين به کارکرد بهينه هريک از موارد مذکور خواهد داشت.

طراحی زنجيره تأمين بر اساس کارايی عوامل استراتژيک و با توجه به نيازمندی های مشتری برای طراحی زنجيره تأمين، پايه ريزی شده است. به طوری که محدوده محصولات موجود، سرويس ها، محصولات جديد يا بخش مشتريان را پوشش می دهد. اين به مفهوم آن است که در دوره طولانی، کيفيت محصولات برای ادامه رقابت، بايد توسعه و بهبود يابد. همچنين يکپارچگی زنجيره تأمين، ميزان رقابت پذيری سازمان را تعيين خواهد کرد.



3-2. پياده سازی ارتباطات مشارکتی

اين بخش به انواع مشارکت های ضروری برای شرکت اشاره می کند. اين کارکرد ارتباطات زنجيره تأمين را به مشارکت با عوامل خارج از شرکت گسترش می دهد. هر تغييری در زنجيره تأمين بايد به اطلاع شرکاء برسد و در کل زنجيره پياده شود.

در اين قسمت عمليات پشتيبان فرايندهای زنجيره تأمين بيان می شوند]4 [.

• سازماندهی تغييرات و نقش کارکردها در تغييرات زنجيره تأمين

• فرايند مشارکتی برای طراحی مجدد زنجيره تأمين

• اجرای ارزيابی ها و نقش آنها

• جايگاه عملکرد مديريت زنجيره تأمين درون شرکت



3-3. طراحی زنجيره تأمين برای سود دهی استراتژيک

مديريت زنجيره تأمين، مشارکت مؤثر عوامل خارج از شرکت را ايجاب می کند. اما ارتباط هر شرکت با شرکت های خارج از آن بسيار مشکل زا است. در مورد شرکاء دقت به موارد زير ضروری است]4 [:

• مرکز رقابت: هدف مديريت زنجيره تأمين و انتخاب شرکاء چه تأثيری بر اهداف رقابتی دارد؟

• انگيزه شرکاء

• ساختار شرکاء



3-4. اطلاعات مديريت زنجيره تأمين

نقش سيستم های اطلاعاتی را در اصلاح زنجيره تأمين نبايد ناديده گرفت. اين بخش نقش تکنولوژی را در اصلاح زنجيره تأمين نشان می دهد. تغييرات سيستمی بايد تغييرات (اصلاح) فرايندها و استراتژی شرکت را تحت الشعاع قرار دهد]4 [.

• عناصر سيستم زنجيره تأمين

• نوآوری تکنولوژيکی

• استفاده از وابسته های نرم افزاری

• مشکلات موجود در مراحل پياده سازی



3-5. کاهش هزينه زنجيره تأمين:

شاخص اصلی بهبود زنجيره تأمين، کاهش هزينه است. اين کوشش ها برای استراتژی ها و سياست های کارايی انجام می شود. پنج دليل اصلی هزينه زايی عبارتند از]4 [:

• عدم وضوح فرايند زنجيره تأمين

• تغييرات رويه های داخلی و خارجی شرکت

• ضعف موجود در طراحی توليد

• وجود اطلاعات ناقص برای تصميم گيری

• ضعف حلقه های زنجيره در ارتباط ميان شرکاء زنجيره تأمين



4- مديريت اطلاعات در زنجيره تأمين



امروزه نقش، اهميت و جايگاه اطلاعات برای همگان بديهي است. گردش مناسب و انتقال صحيح اطلاعات باعث می شود تا فرايندها مؤثرتر و کاراتر گشته و مديريت آنها آسان تر گردد. در بحث زنجيره تأمين اهميت موضوع هماهنگی در فعاليت ها، بسيار حائز اهميت است. اين نکته در بحث مديريت اطلاعات در زنجيره تأمين، مديريت سيستم های اطلاعاتی و انتقال اطلاعات نيز صحت دارد. مديريت اطلاعات هماهنگ و مناسب ميان شرکاء باعث خواهد شد تا تأثيرات فزاينده ای در سرعت، دقت، کيفيت و جنبه های ديگر وجود داشته باشد. مديريت صحيح اطلاعات موجب هماهنگی بيشتر در زنجيره خواهد شد. به طور کلی در زنجيره تأمين، مديريت اطلاعات در بخش های مختلفی تأثير گذار خواهد بود که برخی از آنها عبارتند از]5[:

مديريت لجستيک (انتقال، جابجايی، پردازش و دسترسی به اطلاعات لجستيکی برای يکپارچه سازی فرايندهای حمل و نقل، سفارش دهی و ساخت، تغييرات سفارش، زمان بندی توليد، برنامه های لجستيک و عمليات انبارداری)؛ تبادل و پردازش داده ها ميان شرکاء (مانند تبادل و پردازش اطلاعات فنی، سفارشات و ...): جمع آوری و پردازش اطلاعات برای تحليل فرايند منبع يابی و ارزيابی، انتخاب و توسعه تأمين کنندگان؛ جمع آوری و پردازش اطلاعات عرضه و تقاضا و ... برای پيش بينی روند بازار و شرايط آينده عرضه و تقاضا؛ ايجاد بهبود روابط بين شرکاء.

چنانچه پيداست، مديريت اطلاعات و مجموعه سيستم های اطلاعاتی زنجيره تأمين می تواند بر روی بسياری از تصميم گيری های داخلی بخش های مختلف زنجيره تأمين مؤثر باشد که اين موضوع حاکی از اهميت بالای اين مؤلفه در مديريت زنجيره تأمين است.



5- پورتال هاي سازماني



از اوايل سال 1997 كه استفاده از پورتال ها در عرصه‎هاي مختلف كاوش و بازيابي اطلاعات در اينترنت مورد توجه قرار گرفت، بسياري از سازمانهاي تجاري و غيرتجاري به فكر طراحي و ايجاد پورتال هاي سازماني براي خود و پرسنل و كاربران يا به عبارت بهتر مشتريانشان افتادند.

پورتال هاي سازماني اساساً با دو هدف طراحي و در سطح سازمانها مستقر شدند ]3[. اين دو هدف شامل مديريت متمركز اطلاعات تجاري در سازمانها و ارائه خدمات اطلاعاتي روزآمد مي‎باشند. پورتال هاي سازماني از يك سو امكان مديريت متمركز در سازمان را براي مديران و معاونان مؤسسات و سازمانها فراهم مي‎كنند و پنجره اي شفاف از سازمان را در مقابل چشم آنها قرار مي‎دهند و از سوي ديگر كاربران و مشتركين خود را از آخرين اخبار و اطلاعات مربوط به حوزه‎هاي كاري و تجاري آگاه مي‎سازند. اين پورتال ها علاوه بر اطلاع‎رساني زمينه‎هاي تعامل ميان مديران و كارمندان و مشتريان يا كاربران را ايجاد مي‎نمايند.

محيط شبكه‎اي پورتال هاي سازماني به گونه‎اي طراحي مي‎شود كه يك كاربر پس از ورود به آنها خود را در فضاي مجازي يك محيط تجاري يا كاري مي‎يابد و علاوه بر انجام امور اجرايي و تجاري در سراسر اوقاتي كه در اين محيط به سر مي‎برد احساسي از لذت را همراه با آموزش تجربه مي نمايد. يكي ديگر از ويژگي‎هاي پورتال هاي سازماني اين است كه كاربران با مشاركت در فعاليت‎هاي مبتني بر شبكه[1] خلاقيت‎هاي فردي را در خود پرورش مي‎دهند. امكانات تنظيم شخصي‎[2] كه معمولاً در هر پورتال سازماني پيش‎بيني و ارائه مي‎شود ]7[ ضمن به چالش گرفتن تجربيات فردي كاربران در كار با امكانات شبكه‎اي و بسترهاي ارتباطي، زمينه‎هاي خلاقيت آنها را به شيوه‎اي كاربردي ايجاد مي‎نمايد.

قابليت‎هاي موجود در پورتال هاي سازماني نظير كاوش، فهرستهاي موضوعي، سرويس‎هاي صفحات زرد[3] براي يافتن شركت‎هاي محلي، قيمت سهام، سرويسهاي ارسال و دريافت سريع پيامها، آگهي ها و پيشنهادهاي تجاري و ديگر قابليت‎هاي كاربردي؛ حقيقتاً آنها را تبديل به محيط‎هاي شبكه‎اي كرده‎اند كه كاربران پس از چند مورد استفاده و بهره‎برداري از آنها ديگر نمي‎توانند از عضويت در آنها چشم‎پوشي كنند. اين به معني وابسته نمودن كاربران به يك محيط خاص شبكه‎اي نيست، بلكه به معني ايجاد اعتماد در كاربران و مشتريان جهت مراجعه آنها به يك محل خاص در اينترنت به منظور انجام امور تجاري و اداري است.

امكانات ارتباط از راه دور نظير SMS[4] كارايي پورتال هاي سازماني را چند برابر ساخته است. كاربران اين پورتال ها ديگر حتي براي ارتباط با پورتال مورد نظر نياز به حضور فيزيكي در محل كار يا منزل جهت استفاده از رايانه شخصي ندارند، بلكه مي‎توانند از طريق تلفن همراه خود و ديگر تجهيزات ارتباطي بي‎سيم نسبت به امور اداري و بازرگاني خود واكنش‎هاي مناسب و به موقعي را نشان دهند. به عبارت ديگر پورتال ها قادر به بهره‎برداري مفيد و مؤثر از فناوري‎هاي بي‎سيم جهت برآورده ساختن نيازهاي ارتباطي مشتركين خود شده‎اند. همة اينها كارايي پورتال هاي سازماني را بيش از گذشته نمايان ساخته اند.



6- کاربرد فناوری پورتال در مديريت زنجيره تأمين



کار يک پورتال سازمانی فراهم نمودن فرايندهاي مديريتی و تجاري يکپارچه اي است که از ميان بسياري از سامانه هاي فناوري اطلاعات مي گذرند و در نهايت ارائه قابليت هايي نظير کاوش جامع، دسترسي و يکپارچه سازي کاربردي، تنظيم شخصي، استقرار، مديريت، همکاري، مديريت محتوايي، استقرار تخصص، هوش تجاري، تجزيه و تحليل کمي و ميزباني ديگر گزينه هاي منحصر به سازمان می باشد. فروشنده اي که شما براي خريد خودتان انتخاب مي کنيد، بايد بتواند کليه اين قابليت ها را يا به صورت مستقيم و يا از طريق مجموعه اي از شرکاء فراهم نمايد تا آنها را با يکديگر ترکيب و مجتمع نموده و اطمينان يابد که اين خدمات مناسب هستند و تداوم خواهند يافت.

ماده و محتواي اصلي اين يکپارچه سازي شرايطي را به وجود مي آورد که در بهترين شکل خود به عنوان چارچوب پورتال عمل مي نمايد و مي تواند با نيازهاي متنوعي منطبق گردد و فضاي مناسبي را براي چيزي بيش از يک محصول فراهم نمايد. مزايايي که از طريق استخراج ارزش هاي کاملاً جديد پورتال نظير کاربردهاي جاري، محتوا و ويژگي هاي تخصصي آن عايد کاربر مي شد، در واقع مجموعه اي از دارايي هاي محتوايي پورتال را تبديل به يک فضاي کاري منفرد، جامع و مبتني بر تجارت الکترونيکي ساخت. هر يک از پياده سازي ها و کاربردهاي پورتال متمرکز بر هدفي خاص مي باشد. پورتال هاي تجارت به کارمندان (B 2 E) متمرکز بر يکپارچه سازي کاربردهاي سازماني، توسعه اجتماعي و حرفه اي و همکاري برابر هستند در حاليکه پورتال هاي تجارت به تجارت (B 2 B) تمرکز خود را معطوف بر امنيت اکسترانت[5] و کاربردهاي عمومي (سلسله مراتبي) کرده اند. پورتال هاي تجارت به مشتري (B 2 C) متمرکز بر قابليت هاي سنجش، اجراي تبادلات و حفظ مشتري هستند]3[. در رأس هر يک از پورتال ها مي تواند تمرکز بر خود پورتال باشد، ضمن آنکه مجموعه اي از ويژگي هاي بيشتري را ممکن است در يک پورتال صنعتي تجاري بيابيم که هدف آن به عنوان مثال، در خصوص پورتال يک شرکت توليد کننده دارو مي تواند پردازش فرايندهاي تأييد دارو توسط وزارت بهداشت باشد. قبلاً، اين ويژگي ها از طريق چندين پورتال براي يک سازمان فراهم مي شد و از سوي گستره وسيعي از فروشندگان نرم افزارهاي پورتال پشتيباني مي گرديد که هر يک به جنبه خاصي از پورتال پرداخته بودند.

به عنوان مثال، مي توان گفت که يک بانک تجاري بزرگ از يک پورتال (B 2 C) قابل دسترسي براي مشتري استفاده مي کند که مشتريان تجاري از طريق آن مي توانند به حسابهاي خود دسترسي داشته باشند، به انتقال وجوه و دارايي ها بپردازند، اطلاعات مربوط به محصولات جديد را بدست آورند و اطلاعات و اخبار مربوط به حسابهاي خود را دريافت نمايند.

پورتال ها به چارچوب يکپارچه تري تبديل شده اند؛ چيزي که به عنوان راهي براي استقرار محتوا آغاز شد، اکنون مبنايي شده است که از طريق آن تبادلات چندگانه صورت مي گيرند، تجارت الکترونيکي را امکان پذير ساخته است و با مشارکت کنندگان بسياري در تعامل مي باشد. همانطور که ملاحظه مي شود، تعريف کاربردي از پورتال ]7[ متمرکز بر نيازهاي چندگانه بازار است:E 2 E, B 2 E, B 2 C, B 2 B. يک پورتال بايد گستره اي وسيع از محتويات گوناگون را در بر بگيرد، همکاري لازم را ميان کساني که در ارتباط با يک موضوع خاص نياز به کمک و مشارکت ديگران دارند، فراهم نمايد و در تعامل با زمينه طراحي شده خود از انعطاف کافي برخوردار باشد و بالاخره اينکه فضاي کاري الکترونيکي مناسبي را براي کاربران خودش به وجود آورد. به طور کلي، پورتال فضاي کاري سنتي و محصول محور را به يک فضاي پرتحرک تر، شخصي شده و قابل تعامل و مشارکت با مشتريان بيشتر ارتقاء مي دهد.



7- نتيجه گيری



همانطور که در ابتدای اين مقاله گفتيم، مديريت زنجيره تأمين بر يکپارچه سازی فعاليت های زنجيره تأمين و نيز جريان های اطلاعاتی مرتبط با آنها از طريق بهبود در روابط زنجيره، برای دستيابی به مزيت رقابتی قابل اتکا و مستدام متمرکز است. از اينرو فناوری های ارتباطی در ايجاد اين يکپارچه سازی اهميت خاصی پيدا می کنند و بديهی است که هرچه امکان ارتباط طرفين يک رابطه تجاری با کيفيت و تداوم بيشتری فراهم شود، اثربخشی فعاليت هايی که به منظور جلب رضايت مشتری در عرصه رقابت صورت می گيرند، بيشتر خواهد بود. نقش و کاربرد پورتال های سازمانی در همين نقطه روشن می شود. به اين مفهوم که پورتال های سازمانی با فراهم ساختن زمينه مشارکت طرفين فعاليت های بازرگانی، امکان مديريت زنجيره تأمين را از حالت يک جانبه به صورت دوجانبه در می آورد. در اين حالت سفارش دهنده کالا يا خدمت با اتصال به پورتال مربوطه شخصاً در جريان کار قرار می گيرد و از نوعی نظارت کنترل شده بر روند دريافت موارد مورد انتظار خود برخوردار می گردد.

پورتال های سازمانی به دليل فراهم ساختن کانالهای ارتباطی سريع و موثق به منزله پنجره های شفافی هستند که فرا روی مديران سازمانها قرار می گيرند و با آگاه ساختن آنها از جريان روز آمد اطلاعات، ايشان را در اتخاذ تصميمات آگاهانه در عرصه های مديريتی از جمله مديريت زنجيره تأمين ياری می نمايند. بعد ديگری از کاربرد پورتال های سازمانی در اين زمينه، همجوشی و انطباق زياد آنها با محيط تجارت الکترونيک و نيازهای بازرگانی امروز است که سبب جذابتر شدن آنها برای دست اندرکاران مربوطه شده است.